Πανεπιστήμιο Μακεδονίας - Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών Δήμος Πέλλας

Τα θύματα της 14ης Σεπτεμβρίου και των μετέπειτα ημερών στα Γιαννιτσά

Νασιρίδου Αρετή

Την παραμονή της 14ης Σεπτεμβρίου οι γερμανικές αρχές απαγόρευσαν την κυκλοφορία των κατοίκων των Γιαννιτσών μέχρι την 6η πρωινή ώρα της επόμενης ημέρας. Αρκετή μερίδα του πληθυσμού είχε υποψιαστείτη δυσάρεστηεξέλιξη των γεγονότων και τράπηκε σε φυγή αναζητώντας καταφύγιο στο Πάικο και τα γύρω χωριά. Στις 13 Σεπτεμβρίου ακολούθησαν και οι πρώτες συλλήψεις του Εμμανουήλ Τσιρέλη, του Γεώργιου και του Δημήτριου Μπόσκου και των αδερφών Παπαδόπολου, Μάξιμο και Δημήτριο, οι οποίοι οδηγήθηκαν για ανάκριση και έπειτα στις φυλακές Μεντρεσέ. Κανένας όμως δεν ανέμενε τις θηριωδίες που θα λάμβαναν χώρα την επομένη. Τα ξημερώματα της 14ης Σεπτεμβρίου, αφού τα τμήματα του Πούλου και του Σούμπερτ περικύκλωσαν την πόλη, διατάχθηκεη συγκέντρωση των αρρένων και των παιδιών άνω των 15 ετών στο προαύλιο του 1ου δημοτικού σχολείου, ενώ των γυναικών και των μικρών παιδιών στην πλατεία Ωρολογίου.  Όσον αφορά τον αριθμό των αντρών που συγκεντρώθηκαν στο δημοτικό σχολείο, αυτός κυμάνθηκε από 1.000 έως και 3.000 άτομα.[1]

Στο προαύλιο αυτό χώρο, στις 14 Σεπτεμβρίου, διαδραματίστηκανοι απάνθρωποι ξυλοδαρμοί μέχρι θανάτουκαι οι δεκάδες εκτελέσεις αθώων πολιτών. Παράλληλα, σε άλλα σημεία της πόλης έπεφταν νεκροί και άλλοι κάτοικοι των Γιαννιτσών από τους ταγματασφαλίτες. Ο πόνος και ο θάνατος στηνπόλη δεν έληξε εκείνη την ημέρα καθώς τις επόμενες, τα Γιαννιτσά, θα αποτελέσουν πεδίο μάχης μεταξύ των ανταρτών από την μια πλευρά και των ταγματασφαλιτών και των Γερμανών από την άλλη, με αποτέλεσμα δεκάδες άλλοι κάτοικοι να χάσουν την ζωή τους.[2]

Ο αριθμός των θυμάτων της 14ης Σεπτεμβρίου στο 1ο δημοτικό σχολείο, καθώς και η ταυτοποίησή τους, δεν έχει προσδιοριστεί ακόμα με ακρίβεια. Παρόμοιοι προβληματισμοί εντοπίζονται και στο προσδιορισμό του συνόλου των θυμάτων των επόμενων ημερών στα Γιαννιτσά. Ο Παναγιώτης Χαριτίδης, στην κατάθεση του εναντίον του Σούμπερτ αναφέρει ότι «[…] επήραν 9 άτομα μεταξύ των οποίων και τον Δήμαρχον των ΓιαννιτώνΘωμάνΜαγκριώτηντους οποίους εξετέλεσαν εις την αποθήκην των αδελφών Τέντζη. Ακολούθως εξετέλεσαν εις μιαντέφρον την οποίαν ήνοιξαν εις το προαύλιον του Α’ Δημοτικού σχολείου εξετέλεσαν περί τα 50 άτομα».[3] Παρομοίως, ο Απόστολος Χατζηδήμου περιγράφει «Όταν συγκέντρωσε τους άνδρας μεταξύ των οποίων ημήν και εγώ,ήρχισαν να μας κτυπούν με ρόπαλα, μερικοί δε υπέκυψαν εις το μοιραίον αμέσως λόγω των τρομερών κτυπημάτων τα οποία εγένοντο, ή δια ροπάλων ή δια σιδηρών οργάνων (ράβδων). Δια των ροπάλων εφονεύθησαν 5-6 άτομα. Ακολούθως επήραν τον Δήμαρχο και 8 άλλους τους οποίους εσκότωσαν εις την αποθήκην του Τέντζη. Ακολούθως επήραν περί τους 36 τους οποίους εξετέλεσαν εις το Α’ Δημοτικό σχολείον αφού προηγουμένως είχον ανοίξει ομαδικόντάφον τον οποίον έσκαψαν πολίται επιστρατευθέντες εκ των συλληφθέντων».[4] Ημερήσιο δελτίο πληροφοριών του ΕΛΑΣ αναφέρει για τις 14 Σεπτεμβρίου: «Σήμερα το πρωί κύκλωσαν τα Γιαννιτσά και συνέλαβαν όλους τους άνδρες και γυναίκες και τους συγκέντρωσαν στην πλατεία Ωρολογίου. Από τους συγκεντρωθέντες πήραν περί τα 50 πενήντα άτομα και τα εκτέλεσαν»[5], ενώ πληροφορίες που κατέφθασαν λίγες ημέρες αργότερα ενημέρωσαν ότι ο αριθμός των θυμάτων είχε ανέλθει στους εκατό.[6] Έγγραφο της υποδιεύθυνσης Γιαννιτσών αναφέρει ότι οι πρώτες εκτελέσεις δια ξυλοδαρμού αριθμούσαν τα 8 θύματα ενώ έπειτα από την εκτέλεση του Δημάρχου και των υπολοίπων στην αποθήκη Τάντση «επικολούθησεν η εκτέλεσις των εξαχθέντων εκ του πλήθους τεσσαράκοντα και πλέον ατόμων ριφθέντων των πτωμάτων των εις ομαδικόντάφον, επί τούτο ανοιγέντα υπό των ιδίων εκτελεσθέντων».[7]

Σύμφωνα με τις παραπάνω μαρτυρίες, ο αριθμός των θυμάτων της 14ης Σεπτεμβρίου στον ομαδικό λάκκο δεν πρέπει να ξεπέρασε τα 50 άτομα, ενώ ίσως να ήταν και λιγότεροι. Παρόμοιοι συλλογισμοί προκύπτουν και από την υπόλοιπη έρευνα. Ο συγκεκριμένος αριθμός βρίσκεται σε διάσταση από το μεγαλύτερο αριθμό θυμάτων που συναντούμε σε άλλες γραφές όπου αναφέρονται 70, 80, 90 και παραπάνω εκτελεσθέντες στον ομαδικό τάφο. Τέτοιοι υπολογισμοί συναντώνται καισε πηγές αρκετά σύγχρονες του γεγονότος. Η εφημερίδα Μακεδονία, ένα χρόνο μετά τις ωμότητες στα Γιαννιτσά, αρθρογραφεί σχετικά: «Έτσι 86 άνδρες εξετελέσθησαν μέσα σ’αυτόν τον λάκκο που αποτέλεσε και τον τάφο τους, όπου τώρα υψώνεται ο σανιδένιος αυτός ασπροβαμμένος σταυρός. Αλλά δεν ήσαν μόνο αυτοί. Υπάρχουν κι’ άλλοι πενήντα περίπου εδολοφονήθησαν στα σπίτια τους ή στο δρόμο».[8]  Πιθανότατα ο αριθμός αυτός αντιστοιχεί στο σύνολο των θυμάτων των ημερών εκείνων.

Τα πρώτα θύματα του προαύλιου χώρου εκτελέστηκαν έπειτα από τον έντονο ξυλοδαρμόμε σιδερένιους ράβδους: «Αρχισαν να τους χτυπούν με ρόπαλα και τους υποκόπανους, όλοι μαζί, και άκουγες ένα γδούπο, σαν σε φουσκωμένο ασκί. Ντουκ! Πες! Ντουκ! Πες!».[9] Ως πρώτο θύμα, σύμφωνα με τις περισσότερες πληροφορίες, ήταν ο Γιώργος Παπαϊωάννου, ο οποίος ξυλοκοπήθηκε μέχρι θανάτου.[10]Ανάμεσα στα θύματα που εκτελέστηκαν με παρόμοιο τρόπο, σύμφωνα πάντα με τα αρχεία, ήταν ο Δημήτρης Παπαϊωάννου, ο Κοσμάς Παυλίδης,  ο Βασίλης Χατζηβασιλείαδης,[11]ο ΛεβόνΜαρκαριάν, ο Λουκάς Καλαϊτζίδης και ο Μάξιμος Παπαδόπουλος.

Έπειτα, ήρθε η σειρά του Δημάρχου, Θωμά Μαγκριώτη, ο οποίος μαζί με άλλους, εκτελέστηκε μετά από πρόσταγμα του Σούμπερτ στην εγκαταλελειμμένη αποθήκη του Τάντση. Ο Σούμπερτ διατηρούσε ένα ιδιαίτερο μένος εναντίον του Δημάρχουήδη από την πρώτη φορά που εγκαταστάθηκε στα Γιαννιτσά τον Φεβρουάριο του 1944. Με πρωτοβουλία του Μαγκριώτη και τη συνδρομή του Γερμανού Διοικητή Μαξ Πέσκο, και λόγω των έντονων κινητοποιήσεων του Σούμπερτ στην πόλη που περιλάμβαναν συλλήψεις, βασανιστήρια και ξυλοδαρμούς, ο τελευταίος ανακλήθηκε από τα Γιαννιτσά τον Απρίλιο του 1944. Ο Σούμπερτ είχε προειδοποιήσει τον Δήμαρχο για το τι μέλλει γενέσθαι δυο ημέρες πριν την αναχώρηση του, συγκεντρώνοντας τον ίδιο, τον Στέφανο Τριανταφυλλίδη και τον Παναγιώτη Χαριτίδη σε ένα δωμάτιο του δημαρχείου και προειδοποιώντας τους ότι «Άμα θα ξαναγυρίσω δεν μου γλυτώνετε».[12] Παρόμοιες απειλές εξαπέλυσε εναντίων των τριών και στα μέσα Ιουνίου, όταν ξαναβρέθηκε στα Γιαννιτσά: «Έπρεπε να σκοτώσω εσέ Δήμαρχε και αυτούς, εννοώνεμώς, και τον Παπά για να ομολογήσετε ποιοι είναι οι κομμουνισταί εδώ και για να μην γίνεται εις το εξής τίποτε, αλλά δεν θα μου το γλυτώσετε, εγώ θα το έκανα αυτό εδώ αλλά εκείνοι οι ρουφιάνοι οι Γερμανοί που τους ποτίζατε ένα ούζο δεν με άφισαν να το κάνω».[13]

Στις 14 Σεπτεμβρίου, ο Μαγκριώτης, ο Τριανταφυλλίδης και ο Χαριτίδης, ήταν και εκείνοι στο συγκεντρωμένο πλήθος. Έπειτα από τους πρώτους ξυλοδαρμούς, ο Σούμπερτ ζήτησε από τον Δήμαρχο να υποδείξει τους κομμουνιστές αλλά εκείνος αρνήθηκε αποκρίνοντας ότι οι «οι κομμουνιστές δεν είναι εδώ αλλά στο βουνό». Ηεπίμονη άρνηση του Μαγκριώτη για συνεργασία, σε συνδυασμό με το ταραχώδες παρελθόν του με τον Σούμπερτ, οδήγησε τον τελευταίο να διατάξει τον Γερμανάκη να παραλάβει το Δήμαρχο και άλλους επτά για να τους «περιποιηθεί».[14] Σύμφωνα βέβαια με άλλη μαρτυρία, ο Σούμπερτ όταν ρώτησε τον Δήμαρχο να του υποδείξει «ποιοι είναι οι κομμονισταίδιαφορετικώτερα θα σκοτώσω εσένα, ο Δήμαρχος υπό την απειλήν αυτήν ηναγκάσθη να του υποδείξη δια να γλυτώση την ζωήν του και του υπέδειξε τους επτά». Έπειτα, σύμφωνα πάντα με την μαρτυρία, ο Δήμαρχος συνελήφθη και παραδόθηκε σε ταγματασφαλίτη του Πούλου, αγνώστων στοιχείων, ο οποίος και τον εκτέλεσε».[15]Τα ονόματα των υπόλοιπων επτά, σύμφωνα με έγγραφο προς τον Διεθνή Ερυθρό Σταυρό, ήταν οι Θεόδωρος Αθανασόπουλος, Πέτρος Πετρίδης, Γεώργιος Κιουρτσόγλου (Κιουρκτσάογλου), Χρίστος Διούδης (Ντιούδης), Ιωάννης Παπαχριστούδης, Μιχαήλ Μηλιός, Δημήτριος Λημούκας και ΕμμανούηλΚαϊμάκης.[16]Τα ονόματα αυτά εντοπίζονται στο μνημείο του ομαδικού τάφου αλλά και στις ληξιαρχικές πράξεις θανάτου με ημερομηνία 14 Σεπτεμβρίου. Το όνομα το οποίο συναντούμε πρώτη φορά και μέχρι στιγμής δεν διαθέτουμε περαιτέρω πληροφορίες είναι αυτό του Δημήτριου Λημούκα.Σύμφωνα με άλλο έγγραφο και την κατάσταση που συνέταξε ο Δήμαρχος Γιαννιτσών στις 24 Ιουλίου 1947 και περιλαμβάνει τους εκτελεσθέντες της 14ης Σεπτεμβρίου, μαζί με τον Μαγκριώτη εκτελέστηκαν οι προαναφερόμενοι και στο παραπάνω έγγραφο, Αθανασόπουλος, Πετρίδης, Καϊμάκης, Κιουρτσόγλου (Κιουρκτσάογλου), Ντιούδης και Παπαχριστούδης. Τα όνομα του Μηλιού αναφέρεται ως θύμα αλλά όχι στην τοποθεσία της αποθήκης, ενώ ο Λημούκας δεν αναφέρεται πουθενά. Αντιθέτως, ως θύμα στην αποθήκη του Τάντση τοποθετείται και ο Δημήτριος Ράπτης.[17]

Ο Σούμπερτ είχε ήδη διατάξει τους άντρες του,Γερμανάκη και Καπετανάκη, να επιλέξουν από το πλήθος 300 άτομα προς εκτέλεση: «Ημισείαν περίπου ώραν προ της ελεύσεως του Πούλου είχε διαταχθή υπό του Σούμπερτ να εξαγάγουν εκ του πλήθους των κρατουμένων οι Γερμανάκης και Καπετανάκης τρακόσιους κρατουμένους, προς τυφεκσιμόν, αλλ’ η έλευσις του Πούλου διέκοψε την εργασίαν ταύτην, είχον δε εξαχθή μέχρις εκείνης της στιγμής τεσσαράκοντα περίπου άτομα και είχοντοποθετηθή εις σειράν παραπλεύρως των πτωμάτων».[18] Μετά την αποχώρηση του Πούλου και την απομάκρυνση του Δημάρχου και των υπολοίπων επτά, εκτελέστηκαν τα υπόλοιπα θύματα.

Το μνημείο του ομαδικού τάφου των Γιαννιτσών μνημονεύει τους «110 σφαγιασθέντες από τα στρατεύματα κατοχής και τους ντόπιους συνεργάτες τους», αναφέροντας επάνω 68 ονοματεπώνυμα. Από τα 68 αυτά ονόματα έχουν εντοπιστεί μέχρι στιγμής 37 ληξιαρχικές πράξεις που επιβεβαιώνουν ως ημερομηνία θανάτου την 14η Σεπτεμβρίου. Τα ονόματα αυτά είναι:

  1. Αθανασόπουλος Θεόδωρος
  2. Αλαρλής Σωτήριος
  3. Αρβανίτης Αυγουστίνος
  4. Ασικλάρης Γεώργιος
  5. Γεωργιάδης Ελευθέριος
  6. Γουργούλας Κωνσταντίνος
  7. Διαμαντόπουλος Λεωνίδας
  8. Καϊμάκης Εμμανουήλ
  9. Καλαϊτζής/Καλαϊτζίδης Λουκάς
  10. Καλαϊτζής/Καλαϊτζίδης Κωνσταντίνος του Πέτρου
  11. Καμπούρογλου Ανδρόνικος
  12. Κιουρκτσ(ά)ογλου Γεώργιος
  13. Κουϊδουρματζής Γεώργιος
  14. Κωνσταντινίδης Χρήστος
  15. Μαγκριώτης Θωμάς
  16. ΜαρκαριάνΛεβόν
  17. Μήλιος Μιχαήλ
  18. Μπόσκος Γεώργιος
  19. Μπόσκος Δημήτριος
  20. Μωυσιάδης Μιχαήλ
  21. Ντιούδης ή Διούδης Χρήστος
  22. Πανίδης Χρήστος
  23. Παπαβασιλειάδης Βασίλειος
  24. Παπαδόπουλος Δημήτριος
  25. Παπαδόπουλος Μάξιμος
  26. Παπαϊωάννου Γεώργιος
  27. Παπαϊωάννου Δημήτριος
  28. Παπαϊωάννου Ελένη
  29. Παπαϊωάννου Σοφία
  30. Παπαχρηστούδης Ιωάννης
  31. Πετρίδης Πέτρος
  32. Ράπτης Δημήτριος
  33. Στοϊδης Δημήτριος
  34. Τάτσος Κωνσταντίνος
  35. Τσιρέλης Γεώργιος
  36. Χατζόπουλος Σταύρος

Όπως αναφέρθηκε όμως παραπάνω, την ίδια ημέρα πραγματοποιήθηκαν εκτελέσεις και σε διάφορα άλλα σημεία της πόλης. Από μαρτυρίες γνωρίζουμε ότι οι αδερφές Παπαϊωάννου και ο Βασίλης Παπαβασιλειάδηςεκτελέστηκαν μαζί στην είσοδο του δημοτικού πάρκου, ο Καμπούρογλου Ανδρόνικος, σύμφωνα με κάποιες μαρτυρίες, εκτελέστηκε στην οδό Χατζηδημητρίου ενώ ο Πανίδης Χρήστος έξω από το κατάστημα που διατηρούσε στα Γιαννιτσά και ο Παπαχρηστούδης Ιωάννης στην οδό Βενιζέλου. Παρομοίως, ο Δήμαρχος με τα υπόλοιπα επτά θύματα εκτελέστηκαν στην εγκαταλελειμμένη αποθήκη του Τάντση. Ακόμα, και ο Πούλιας Περικλής, το όνομα του οποίου δεν βρίσκεται στον ομαδικό τάφο αλλά σύμφωνα με τη ληξιαρχική του πράξη έχασε τη ζωή του στις 14 Σεπτεμβρίου, δολοφονήθηκε από θραύσμα γερμανικού όλμου.

Ακολούθως, από τα 68 ονόματα που αναγράφονται στο μνημείο, σύμφωνα με τις ληξιαρχικές τους πράξεις, τα παρακάτω άτομα έχασαν τη ζωή τους τις επόμενες ημέρες ή και μήνες αργότερα ή νωρίτερα των γεγονότων. Χαρακτηριστικά οι Δημήτριος Γκοτζίδης (Γκουτζίδης ή Γκοτσίρης) του Χρήστου, Ιωάννης Γκιζτιμούδης (ή Γκιτσιμούδης) του Σιδέρη, Ιωάννης Κριβέντσης του Χριστόδουλου, Γρηγόριος Στάμκος του Δημητρίου, Ελευθέριος Αγγελάρης του Εμμανουήλ, Ιωάννης Αλμπάνης του Σταύρου, Μιχαήλ Δουλαπτσής του Δημητρίου, Λάζαρος Τεπερίδης του Πέτρου, Σαμολαδάς Πολυδεύκης του Βασιλείου έχασαν τη ζωή τους στις 18 Σεπτεμβρίου 1944. Ακολούθως οι Ιωάννης Στάμκος του Σταματίου και Ιωακείμ Πελαγίδης του Ανέστη στις 21 Σεπτεμβρίου 1944, ο Γεώργιος Νιαλατσίδης (ή Ναλτσίδης ή Νταλατσίδης) του Ηλία στις 9 Σεπτεμβρίου 1944, ο Γεώργιος Γουναράς του Σταύρου στις 5 Οκτωβρίου 1944, η Κουβρούκογλου Γεωργία στις 9.10.1944 και ο Γεώργιος Ζέσκας του Αθανασίου στις 15 Μαρτίου 1944. Σύμφωνα με τη ληξιαρχική του πράξη και ο Κουδούνας ή Κωδούνας Ιωάννης εκτελέστηκε από αγνώστους στις 19.9.1944 ενώ ο Λεπτοκαρίδης ή Λεπτοκαρύδης Παναγιώτης εκτελέστηκε από τους Γερμανούς στις 13.9.1944.

Ξεχωριστή περίπτωση αποτελεί το όνομα του Γκουγκουλούδη Τ., το οποίο εντοπίζεται στο μνημείο του ομαδικού τάφου. Σύμφωνα με μαρτυρίες, πρόκειται για γυναίκα, ονόματι Ταγκώ Γκουγκουλούδη, η οποία ήταν άτομο νοητικής υστέρησης. Φιλοξενούνταν στο σπίτι της οικογένειας Φακιρούδη μέχρι και την ημέρα των απάνθρωπων γεγονότων. Η Ταγκώ, εν όψει της εξόδου των Γιαννιτσιωτών από την πόλη προς αναζήτηση ασφάλειας, αρνήθηκε να ακολουθήσει την οικογένεια προς την Κρώμνη. Παρέμεινε στο σπίτι, κρυμμένη στην αποθήκη, όπου εντοπίστηκε και κατακρεουργήθηκε.  Η Ταγκώ,λίγες ημέρες αργότερα, υπέκυψε από τα τραύματά της και η ταφή της έγινε στο νεκροταφείο της Μητρόπολης.[19]        

 «Αποδομώντας» τα ονόματα του μνημείου του ομαδικού τάφου, και με βάση τα παραπάνω στοιχεία, τα θύματα που απομένουν ως εκτελεσθέντες στον προαύλιο χώρο του ομαδικού σχολείου, σύμφωνα με τις ληξιαρχικές τους πράξεις και χωρίς να έχουν προκύψει άλλα στοιχεία που να το αμφισβητούν, είναι οι: Αλαρλής, Αρβανίτης, Ασικλάρης, Γουργούλας, Διαμαντόπουλος, Καλαιτζής Λουκάς, Καλαϊτζής (ή Καλαϊτζίδης Κωνσταντίνος), Κουϊδουρματζής, Κωνσταντινίδης, Μαρκαριάν, Μπόσκος Γεώργιος και Δημήτριος, Μωυσιάδης Μιχαήλ, Παπαδόπουλος Δημήτριος και Μάξιμος, Παπαϊωάννου Γεώργιος και Δημήτριος, Στοΐδης, Τάτσος, Τσιρέλης, Χατζόπουλος.

Εκτός από το όνομα του Βασίλη Χατζηβασιλειάδη και του Δημήτριου Λημούκα, που αναφέρθηκαν προηγουμένως και δεν εντοπίζονται στο μνημείο, από την έρευνα έχουν προκύψει και άλλα νέα ονόματα ως θύματα της 14ης Σεπτεμβρίου αλλά και των επόμενων ημερών. Ο Θανάσης Μητσόπουλος στο βιβλίο του «Το 30 Σύνταγμα του ΕΛΑΣ», παραθέτει έναν πίνακα ονομάτων, που συνέταξε ο ίδιος, ως θύματα της 14ης Σεπτεμβρίου.[20] Αναφέρει χαρακτηριστικά ότι συνολικά την ημέρα εκείνη εκτελέστηκαν 112 άτομα αλλά ο ίδιος ονομάτισε μόνο τους 64.Ο πίνακας προσφέρει αρκετές πληροφορίες για τα πατρώνυμα των θυμάτων, που δεν έχουν εντοπιστεί σε άλλο αρχείο μέχρι στιγμής. Βέβαια, υπάρχουν διαφοροποιήσεις στα επίθετα, χαρακτηριστικό όμως που παρουσιάζεται σε όλα τα έγγραφα που περιλαμβάνουν ονόματα. Η λίστα αυτή συμφωνεί, ως επί των πλείστων, με τα ονόματα που υπάρχουν στον μνημείο, περιλαμβάνοντας και ονόματα που αποδεδειγμένα έχασαν τη ζωή τους νωρίτερα ή μετέπειτα της 14ης Σεπτεμβρίου, με αποτέλεσμα να την καθιστά αμφισβητήσιμη. Στη λίστα αυτή συναντούμε πρώτη φόρα ως θύμα τον Τερζίδη Ηρακλή του Χρήστου, ο οποίος δεν έχει εντοπιστεί σε κάποια άλλη μαρτυρία.[21] Παράλληλα αναφέρει τους Παπαβασιλειάδη Βασίλειο του Πασχάλη και τον Παπαβασιλείου Βασίλειο του Παύλου, ενώ μέχρι στιγμής γνωρίζουμετον Παπαβασιλειάδη Βασίλειο του Παύλου.

Η εφημερίδα Εθνική Πνοή σε άρθρο της το Σεπτέμβριο του 1948 αναφορικά με το μνημόσυνο της 14ης Σεπτεμβρίου στα Γιαννιτσά, αναφέρει χαρακτηριστικά: «Προχθές Τρίτην εορτήν του τιμίου Σταυρού, ο Δήμος Γιαννιτσών ετέλεσε Πάνδημον αρχιερατικόν Μνημόσυνον εν τω Μητροπολιτικώ μας Ναώυπερ αναπαύσεως των ψυχών των αγρίως σφαγιασθέντων υπό του κατακτητού την 14ης Σ)βρίου 1944 Συνδημοτών μας, αειμνήστου Θωμά Μαγκριώτη, τεσσάρων Δημοτ. Υπαλλήλων Στοϊδου, Χατζοπούλου, Παπαϊωάννου και Ελευθεριάδου[…]».[22] Ο αρθρογράφος επιλέγει να αναφερθεί τους δημοτικούς υπαλλήλους που εκτελέστηκαν εκείνη την ημέρα, προσθέτοντας ένα νέο όνομα, αυτό του Ελευθεριάδη. Το όνομα αυτό εντοπίζεται και σε παρόμοιο άρθρο σχετικά με το μνημόσυνο του 1951: «Με πάσαν επισημότητα και επιβληκότητα ετελέσθη και εφέτος υπό του Δήμου πάνδημο αρχιερατ. Μνημόσυνον εις το Μητροπολιτικόν Ναόν υπέρ αναπαύσεως της ψυχής των αγρίως σφαγιασθέντων τον Σ)βριον του 1944 αείμνηστου Δημάρχου Θωμά Μαγκριώτη 4 Δημοτ. Υπαλ. Στοϊδου-Χατζοπούλου-Παπαϊωάννου-Ελευθεριάδου[…]».[23] Ο Ελευθεριάδης δεν κατονομάζεται στο μνημείο, ούτε έχουν βρεθεί μέχρι στιγμής άλλα στοιχεία. Από την μια πλευρά, ο αρθρογράφος μπορεί να αναφέρεται στον Ελευθέριο Γεωργιάδη ο οποίος ήταν δημοτικός υπάλληλος και εκτελέστηκε τη 14η Σεπτεμβρίου. Από την άλλη όμως πλευρά, ο ιδιοκτήτης της εφημερίδας, Δημήτρης Παντολέων, υπήρξε στρατολόγος του Δήμου από το 1925, γεγονός που δεν εξηγεί μια λανθασμένη διατύπωση ονομάτων των συναδέλφων του.[24]

Ξεχωριστή περίπτωση αποτελεί ο Μαντζαβέλας Δημήτριος, ο οποίος σύμφωνα με διαφορετικές πηγές εκτελέστηκε είτε στις 14.9.1944 είτε στις 16.10.1944.

Έγγραφο της Δικογραφίας του Σούμπερτ, το οποίο περιλαμβάνει το κατηγορητήριο εναντίον του για τις ωμότητες στην Κρήτη και την Μακεδονία, αναφέρεται και στα θύματα του στην πόλη των Γιαννιτσών προσάπτοντας της κατηγορία «ανθρωποκτονία εκ προμελέτης».[25] Το έγγραφο βέβαια ορίζει ως ημερομηνία των γεγονότων την 13η Σεπτεμβρίου αντί τη 14η Σεπτεμβρίου. Η λίστα περιλαμβάνει περίπου 100 θύματα, από τα οποία εντοπίζονται 49νέα ονόματα. Είναι σημαντικό όμως να αναφερθεί η παράμετρος των διαφοροποιήσεων των επιθέτων που καθιστά την ταυτοποίηση των θυμάτων αρκετά πιο περίπλοκη. Συγκεκριμένα, ο Αρβανίτης εντοπίζεται στο έγγραφο ως Αρβανιτίδης, ακολούθως ο Ασικλάρης ως Ασηκλάρης, ο Γκοτζίδης ως Γκουτζίδης, ο Δολαπτσής ως Νηολαπτσής, ο Καλαϊτζίδης Λουκάς ως Καλετζίδης, ο Κιουρκτσόγλου ως Κιουρτζόγλου, ο Λεπτοκαρίδης Παναγιώτης ως Λεπτοκαρύσης, ο Μωϋσιάδης ως Μπισιάδης ο Σαμολαδάς ως Σανολαδάς, η Σαρμπάνη ως Σαρμπάνου κτλ. Σε κάποιες περιπτώσεις οι παραλλαγές είναι μεγαλύτερες με αποτέλεσμα να μην γνωρίζουμε με βεβαιότητα αν πρόκειται για το ίδιο πρόσωπο. Για παράδειγμα στο έγγραφο εντοπίζεται ο Τσερέκλης Γεώργιος που είναι πιθανόν να αναφέρεται στον Τσιρέλη Γεώργιο ή ο Διαμαντόπουλος Ιωάννης ενδέχεται να αποτελεί το ίδιο πρόσωπο με τον Διαμαντόπουλο Λεωνίδα, ο οποίος εκτελέστηκε στον προαύλιο του σχολείου. Παρομοίως, ο Παπαδημητρίου Δήμος δεν αποκλείεται να είναι ο Παπαδημητρίου Σίμος που ονοματίζεται ως εκτελεσθείς στο μνημείο.

Υπό αυτές τις παραμέτρους, τα 49 νέα ονόματα είναι τα εξής:

  1. Αγαθαγγελίδης Σάββας
  2. Βεκίδης Απόστολος
  3. Βεκίδης Δημήτριος
  4. Γαλακτίδης Κωνσταντίνος
  5. Γκιουμούσογλου Γεώργιος
  6. Δαρείου Θεόδωρος
  7. Δημτσούδης Μιχαήλ
  8. Διαμαντόπουλος Ιωάννης
  9. ΖαγανίδηςΣταμ.
  10. Ζαγανίδου Μαρίκα
  11. Καλαιτζίδης Θεόδωρος
  12. Καλτσίδη Αναστασία
  13. Καπακίδης αβάπτιστος
  14. Κασαπούδης Γεώργιος
  15. Κεχαιτζής Κωνσταντίνος
  16. Κουζούνης Γεώργιος
  17. Κουσίδου Αναστασία
  18. Κουσίδου Δέσποινα
  19. Κουτσομήτογλου Αποστόλης
  20. Κουτσούδη Παγώνα
  21. Κυριακίδης Ιωαν.
  22. Κωφίδης Ιωάννης
  23. Λαζαρίδου Μαρίκα
  24. Λεοντιάδης Δημήτριος
  25. Μανταλέντσης Σωτήριος
  26. Μπαλιτζάνη Κατίνα
  27. Μπαλιτζάνης Δημήτριος
  28. Μπισιάδης Μιχαήλ
  29. Παπαδημητρίου Δήμος
  30. Παπαδόπουλος Παναγιώτης
  31. Παπουτσή Γεωργία
  32. Σεβαστιάδου Χαρίκλεια
  33. Σενερτζίδου Δέσποινα
  34. Σουγκάκης Κωνσταντίνος
  35. Στάμκου Μαρίκα
  36. Στοφορίδου Χαρίκλεια
  37. Τερζίδης Χρήστος
  38. Τσερέκλης Γεώργιος
  39. Τουτούνια Μαρία
  40. Τουτούνιας Νικόλαος
  41. Φιγιούνη Ασπασία
  42. Φούσκος Ιωάννης
  43. Χαμαλίδης Βενιζέλος
  44. Χαμαλίδης Κωνσταντίνος
  45. Χαμαλίδου Παρθένα
  46. ΧαπακίδηςΕυχάρης
  47. Χατζηβασιλειάδης Μιλτιάδης
  48. Χατζηβασιλείου Ιωσήφ
  49. Χατζηδαυίδ Χαράλαμπος [26]

Σύμφωνα με τις ληξιαρχικές τους πράξεις, οι θάνατοι μερικών εκ των ανωτέρω θυμάτων εντοπίζονται νωρίτερα ή και μετέπειτα της 14ης Σεπτεμβρίου. Συγκεκριμένα, ο Ζαγανίδης Σταμάτιος πέθανε στις 11 Αυγούστου 1944, ο Κασαπούδης Γεώργιος στις 11 Μαρτίου 1944, αρκετούς μήνες πριν τα γεγονότα του Σεπτεμβρίου. Ο Αγαθαγγελίδης Σάββας σκοτώθηκε στις 18 Σεπτεμβρίου 1944, ο Χατζηδαυίδ Χαράλαμπος στις 6 Σεπτεμβρίου 1944, η Μπαλιτζάνη Κατίνα στις 18 Αυγούστου 1944, η Κουτσούδη, ή Κωτούδη όπως εντοπίζεται σε ληξιαρχική πράξη, Παγώνα, έχασε τη ζωή της από εμπρησμό στην οικία της από τους Γερμανούς στις 18.9.1944. ΟΔημτσούδης Μιχαήλ, σύμφωνα με αυτόπτες μάρτυρες, ξυλοκοπήθηκε μέχρι θανάτου στις 14 Σεπτεμβρίου στην περιοχή του Στρατόπεδου Καψάλη Γιαννιτσών ενώ ο Δαρείος Θεόδωρος, σύμφωνα με αυτόπτες μάρτυρες και γειτονικά πρόσωπα, εκτελέστηκε το καλοκαίρι του 1944 στην Κρύα Βρύση, αφού πρώτα κατακρεούργησαν το σώμα του.

Σε άλλο έγγραφο της Δικογραφίας Σούμπερτ, όπου παρατίθενται τα ονόματα των θυμάτων του στην Κρήτη και την Μακεδονία, εντοπίζονται και τα θύματα των Γιαννιτσών την 14η Σεπτεμβρίου. Τα ονόματα αυτά, συμπίπτουν με τη λίστα που συνέταξε ο Δήμαρχος των Γιαννιτσών στις 24 Ιουλίου 1947. Σύμφωνα με αυτή είναι οι:

  1. Μαγκριώτης Θωμάς
  2. Αθανασόπουλος Θεόδωρος
  3. Πετρίδης Πέτρος
  4. Καϊμάκης Εμμανουήλ
  5. Κιουρτσόγλου Γεώργιος
  6. Ντιούδης Χρήστος
  7. Παπαχριστούδης Ιωάννης
  8. Ράπτης Δημήτριος
  9. Αλαρλής Σωτήριος
  10. Γουργούλας Κωνσταντίνος
  11. Γκιζτιμούδης Ιωάννης
  12. Αγγελάρης Ελευθέριος
  13. Γεωργιάδης Ελευθέριος
  14. Γκοτζίδης Δημήτριος
  15. Γιουψάνη Μαρία
  16. Διαμαντόπουλος Λεωνίδας
  17. Δολαπτσής Μιχαήλ
  18. Ζέσκας Γεώργιος
  19. Κουδούνας Ιωάννης
  20. Καμπούρογλου Ανδρόνικος
  21. Καλαϊτζίδης Κωνσταντίνος
  22. Γκουτζίδου Παγώνα
  23. Κριβέντσης Ιωάννης
  24. Καλαϊτζίδης Λουκάς
  25. Κανσίζογλου Ζωηρά
  26. Κωνσταντινίδης Χρήστος
  27. ΚουγτουρματζήςΓέωργιος
  28. Λεπτοκαρίδης Παναγιώτης
  29. ΜαρκαριάνΛεβόν
  30. ΜίλιουΜηχαήλ
  31. Μίλιου Αναστασία
  32. Μπόσκου Γεώργιος
  33. Μπόσκου Δημήτριος
  34. Νεοφυτίδης Παναγιώτης
  35. Παπαδόπουλος Μάξιμος
  36. Παπαδόπουλος Δημήτριος
  37. Παπαϊωάννου Δημήτριος
  38. Παπαϊωάννου Ελένη
  39. Παπαϊωάννου Σοφία
  40. Παπαβασιλειάδης Βασίλειος
  41. Παπαϊωάννου Γεώργιος
  42. Πάπος Νικόλαος
  43. Παπαδημητρίου Σίμος
  44. Πελαγίδης Ιωακείμ
  45. Πανίδης Χρήστος
  46. Στάμκος Ιωάννης
  47. Σαρμπάνη Ευδοκία
  48. Σαμολαδάς Πολυδεύκης
  49. Στάμκος Γρηγόριος
  50. Στοιδης Δημήτριος
  51. Τάτσος Κωνσταντίνος
  52. Τζήκος Δημήτριος
  53. Τουτούνιας Νικόλαος
  54. Τουτούνια Μαρία
  55. Τσιρέλης Γεώργιος
  56. Τεπερίδης Λάζαρος
  57. Αλμπάνης Ιωάννης
  58. Φιγιούνη Αναστασία
  59. Χατζόπουλος Σταύτος
  60. Παυλίδης Κοσμάς
  61. Μητακίδου
  62. Κυριακού Προκόπιος[27]

Τα νέα ονόματα θυμάτων που συναντούμε είναι της Μαρίας Γιουψάνη, ΖωηράςΚανσίζογλου, Μητακίδουκαι Κυριακού Προκόπιος. Σύμφωνα με προφορική μαρτυρία στον ομαδικό τάφο εκτελέστηκε ένας άντρας ονόματι Προκόπιος ο οποίος εργαζόταν στο κέντρο του Γκαδάκη, Γιαννιτσών. Μέχρι στιγμής ο Κυριακού Προκόπιος είναι το πρώτο θύμα με το συγκεκριμένο «μικρό» όνομα. Η λίστα αυτή, παρόλο που παρουσιάζει τα θύματα της 14ης Σεπτεμβρίου, χαρακτηρίζεται επίσης αμφίβολη καθώς περιλαμβάνει ονόματα που σύμφωνα με τις ληξιαρχικές τους πράξεις έχασαν τη ζωή τους τις προηγούμενες ή μετέπειτα ημέρες.

Σύμφωνα με τις ληξιαρχικές πράξεις εντοπίστηκαν νέα ονόματα θυμάτων των επόμενων και των προηγούμενων ημερών της ομαδικής εκτέλεσης. Τα νέα αυτά ονόματα είναι:

  1. Αβρααμίδης Βασίλειος του Στεφάνου στις 5.9.1944
  2. Αβρααμίδης Χαράλαμπος του Παύλου στις 2.9.1944
  3. Αϊβατίδης Μηνάς του Αγαπίου στις 2.9.1944
  4. Ανθόπουλος Χρήστος του Κυριάκου στις 18.9.1944
  5. Αρνάκης Κωνσταντίνος του Δημητρίου στις 5.9.1944
  6. Ζιφκάκης Ανέστης του Ανδρέα στις 6.9.1944
  7. Καλαϊτζής Κωνσταντίνος του Γεωργίου (;) τον Σεπτέμβριο του 1944
  8. Καμπουρίδου Ευφροσύνη του Αριστείδη στις 18.9.1944
  9. Λεπίδας Αθανάσιος του Γεωργίου στις 18.9.1944
  10. Μάγκος Κωνσταντίνος του Βσιλείου στις 20.9.1944.
  11. Νικολαϊδης Ιωάννης του Ισαάκ στις 24.9.1944
  12. Νταμπατζίδης ή Νταπαζτζίδης Γεώργιος του Ηλία στις 9.9.1944
  13. Παλαμούρη Στεργιανή του Πέτρου στις 18.9.1944
  14. Σκενδερίδης Χαράλαμπος του Δημητρίου στις 6.9.1944
  15. Τζεβελέκης Δημήτριος του Ευαγγέλου στις 22.9.1944

Συμπερασματικά, η ταυτοποίηση των θυμάτων των ημέρων εκείνων αποδεικνύεται μια προβληματική διαδικασία λόγω αρχικά της καταστροφής του δημοτικού αρχείου το Σεπτέμβριο του 1944, της απουσίας δηλώσεων θανάτων από συγγενείς θυμάτων πιθανότατα λόγω της ευμετάβλητης κατάστασης της περιόδου καθώς και των λανθασμένων επιθέτων που συναντώνται στα έγγραφα αλλά και στο μνημείο του ομαδικού τάφου. Σημαντικός συντελεστής αποτελεί και το γεγονός ότι στο ληξιαρχείο του Δήμου υπάρχουν πράξεις θανάτου των ημερών εκείνων με την καταγραφή τους ως «άγνωστο πτώμα». Τα Γιαννιτσά την περίοδο εκείνη, λόγω της αγροτικής τους φύσης, προσέλκυαν εμπόρους από τα διάφορα μέρη της Μακεδονίας για εμπορικούς σκοπούς. Είναι πιθανόν κάποια από τα «άγνωστα» αυτά ονόματα, να αποτέλεσαν κάτοικοι των γύρω περιοχών που βρέθηκαν τυχαία την ημέρα εκείνη στα Γιαννιτσά και έπεσαν θύματα των απρόσμενων γεγονότων.

Από τη μέχρι τώρα έρευνα, έχουν συγκεντρωθεί συνολικά 157 ονόματα θυμάτων, με ημερομηνία θανάτου νωρίτερα ή και αργότερα των γεγονότων. Σημαντική όμως παράμετρος που πρέπει να αναφερθεί είναι η πιθανότητα ένας ελάχιστος αριθμός των ατόμων αυτών να έχασε τη ζωή του από παθολογικά αίτια ή από τα διάσπαρτα βλήματα κατά τη διάρκεια των επιθέσεων του ΕΛΑΣ εναντίον των Γερμανών που έλαβαν χώρα τις επόμενες ημέρες.  Ο προαναφερθείς αριθμός των λιγότερων από 50 θυμάτων στο προαύλιο του δημοτικού σχολείου συμπίπτει από τα ανωτέρω στοιχεία.

 

[1]Χαρακτηριστικά, ο Θανάσης Φωτίου στο «Η ναζιστική τρομοκρατία στην Ελλάδα. Η αιματηρή πορεία του Φριτς Σούμπερτ και του ελληνικού «σώματος κυνηγών» στην κατοχική Κρήτη και Μακεδονία», Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2011, αναφέρει ότι συγκεντρώθηκαν 1.000 με 1.500 άτομα. Ο Στράτος Δορδανάς στο «Το αίμα των αθώων. Αντίποινα των γερμανικών αρχών κατοχής στην Μακεδονία 1941-1944», Εστία, Αθήνα 2007, πληροφορεί ότι οι συγκεντρωμένοι έφτασαν τους 3.000. Έγγραφο της Υποδιεύθυνσης Χωροφυλακής Γιαννιτσών αναφέρει τον αριθμό των 2.000 συγκεντρωμένων, Δικογραφία Σούμπερτ, Υποδιεύθυνση Χωροφυλακής Γιαννιτσών (Δημοσθένης Κοντάκος) προς Διεύθυνση Χωροφυλακής Εδέσσης, «Περί της αντεθνικής και εγκληματικής δράσεως του Σούμπερτ Φριτς η Κωνσταντινίδου Κωνσταντίνου και των οπαδών του», Γιαννιτσά, 25 Ιανουαρίου 1946.

[2] Σύμφωνα με την κατάθεση του Στέφανου Τριανταφυλλίδη, ο Γερμανός διοικητής Πέσκο, μετά την εκτέλεση του Θωμά Μαγκριώτη, ανέθεσε στον ίδιο και τον Παναγιώτη Χαριτίδη, γενικό γραμματέα του Δήμου, τη διοίκηση του Δήμου Γιαννιτσών. Τους συμβούλεψε ότι σε περίπτωση αντιποίνων από την πλευρά των ανταρτών, «τα Γιαννιτσά θα καούν όλα». Ο ίδιος μαζί με επιτροπή κατοίκων όδευσαν προς το Πυλορήγι ώστε να έρθουν σε επαφή με τον υπεύθυνο του ΕΑΜ. Εκεί, παρουσιάστηκε ο τραπεζικός υπάλληλος Κωστόπουλος με το ψευδώνυμο Παύλος, όπου τον πληροφόρησαν για τις δυσάρεστες συνέπειες τυχόν επίθεσής τους κατά των Γερμανών. Ο «Παύλος» αποκρίθηκε «ο αγώνας είναι αγώνας, τι σημασίαν έχουν 70 ή 100 θύματα και ότι αυτοί οπωσδήποτε θα τους κτυπήσουν τους Γερμανούς». Η επίθεση αυτή πραγματοποιήθηκε στις 18 Σεπτεμβρίου όπου και ακολούθησε η πυρκαγιά της πόλης και λεηλασίες από τα τάγματα ασφαλείας, Δικογραφία Σούμπερτ, Κατάθεση Στέφανου Τριανταφυλλίδη, Γιαννιτσά, 1 Οκτωβρίου 1945. 

[3] Δικογραφία Σούμπερτ, Κατάθεση Παναγιώτη Χαριτίδη, Γιαννιτσά, 1 Οκτωβρίου 1945.

[4] Δικογραφία Σούμπερτ, Κατάθεση Απόστολου Χατζηδήμου, Γιαννιτσά, 1 Οκτωβρίου.

[5] Αρχεία Σύγχρονης και Κοινωνικής Ιστορίας [στο εξής ΑΣΚΙ], Αρχείο ΚΚΕ, φάκ. 25, υποφάκ 5, αρ. εγγράφου 138, «Ημερήσιο δελτίο πληροφοριών», 10 Σεπτεμβρίου 1944.

[6] ΑΣΚΙ, Αρχείο ΚΚΕ, φάκ 25, υποφάκ. 5, αρ. εγγράφου 141, 17 Σεπτεμβρίου 1944.

[7] Δικογραφία Σούμπερτ, Υποδιεύθυνση Χωροφυλακής Γιαννιτσών (Δημοσθένης Κοντάκος) προς Διεύθυνση Χωροφυλακής Εδέσσης, «Περί της αντεθνικής και εγκληματικής δράσεως του Σούμπερτ Φριτς η Κωνσταντινίδου Κωνσταντίνου και των οπαδών του», Γιαννιτσά, 25 Ιανουαρίου 1946.

[8]Μακεδονία, 15 Σεπτεμβρίου 1945.

[9] Κωνσταντινίδου Άννα, «Η μέρα του Σταυρού 1944 στα Γιαννιτσά», Φίλιππος, 33 (Γιαννιτσά, Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2001), 10-13.

[10] Σύμφωνα με τις μαρτυρίες, οι ταγματασφαλίτες αναζητούσαν τον Δημήτρη Παπαϊωάννου, ο οποίος ήταν συνεργάτης του ΕΛΑΣ, καθιστώντας το θάνατο του Γιώργου Παπαϊωάννου τυχαίο, λόγω παρόμοιου επιθέτου.

[11] Σε άλλο έγγραφο κατονομάζεται ως θύμα ξυλοδαρμού ο Βασίλης Παπαβασιλειάδης, ονοματεπώνυμο που διαφέρει ελάχιστα με τον προαναφερόμενο. Διαφοροποιήσεις στα επίθετα των θυμάτων συναντούμε σχεδόν σε όλα τα έγγραφα, οπότε το κάτι παρόμοιο είναι πολύ πιθανό να συνέβη και στη συγκεκριμένη περίπτωση. Βέβαια, ο Χατζηβασιλειάδης, σύμφωνα με τις μαρτυρίες, ξυλοκοπήθηκε μέχρι θανάτου στον προαύλιο του δημοτικού σχολείου ενώ ο Παπαβασιλειάδης, σύμφωνα με άλλες μαρτυρίες, εκτελέστηκε μαζί με τις αδερφές Παπαϊωάννου στοδημοτικό πάρκο.

[12] Φωτίου, ό.π., σσ. 226-228.

[13] Δικογραφία Σούμπερτ, Κατάθεση Στέφανου Τριανταφυλλίδη, Γιαννιτσά, 1 Οκτωβρίου 1945.

[14] Φωτίου, ό.π., σσ. 361.

[15]Έκθεσις εξετάσεως μάρτυρος, Θεσσαλονίκη, 13 Οκτωβρίου 1945.

[16] Ιστορικό Αρχείο Μουσείου Μπενάκη, Αρχείο Νικόλαου Δέα, ΚΕΔΕΣ Γιαννιτσών (Γεωργιάδης) προς τον Διεθνή Ερυθρό Σταυρό, Ασβεσταριό, 17 Σεπτεμβρίου 1944.

[17] Δικογραφία Σούμπερτ, Δήμαρχος Γιαννιτσών, «Κατάστασις εμφαίνουσα τους εκτελεσθέντας την 14ης Σεπτεμβρίου 1944 ενταύθα Έλληνας πολίτας κατοίκους Γιαννιτσών παρά του Γερμανού Επιλοχία Φριτς Σούμπερτ», Γιαννιτσά, 24 Ιουλίου 1947.

[18]Δικογραφία Σούμπερτ, Υποδιεύθυνση Χωροφυλακής Γιαννιτσών (Δημοσθένης Κοντάκος) προς Διεύθυνση Χωροφυλακής Εδέσσης, «Περί της αντεθνικής και εγκληματικής δράσεως του Σούμπερτ Φριτς η Κωνσταντινίδου Κωνσταντίνου και των οπαδών του», Γιαννιτσά, 25 Ιανουαρίου 1946.

[19]Αθανάσιος Μανούδης, «Δημότες (περιοχής Καρυωτών) θύματα της σφαγής του Σεπτεμβρίου (14ης – 21ης) 1944», Φίλιππος, 74 (Γιαννιτσά, Ιανουάριος-Μάρτιος 2012), σσ, 68-76. Το όνομα Γκουγκουλούδης εντοπίζεται ως θύμα της 14ης Σεπτεμβρίου μόνο στον ομαδικό τάφο και στο βιβλίο του Θανάση Μητσόπουλου, «Το 30ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ», αυτοέκδοση (5η), Αθήνα 1971, σ. 678.

[20] Μητσόπουλος, ό.π., σ. 678.

[21] Σε έγγραφο της Δικογραφίας του Σούμπερτ εντοπίζεται ως θύμα ο Χρήστος Τερζίδης, πιθανότατα ο πατέρας του.

[22]Εθνική Πνοή, 16 Σεπτεμβρίου 1948.

[23]Εθνική Πνοή, 22 Σεπτεμβρίου 1951.

[24]Μανούδης, ό.π., σ. 69.

[25] Δικογραφία Σούμπερτ, «Εγκλητήριον», Γαρέζος Παναγιώτης, Αθήνα, 3 Ιουνίου 1947.

[26]Τα υπόλοιπα ονόματα του εγγράφου συναντούμε στον ομαδικό τάφο και συγκεκριμένα είναι οι: Αγγελάρης, Αθανασόπουλος, Αλαρλής, Αλμπάνης, Αρβανίτης, Ασικλάρης, Γεωργιάδης, Γκιζτιμούδης, Γκοτζίδης, Γκουτζίδου, Γουναράς, Γουργούλας, Δολαπτσής, Ζέσκας, Καϊμάκης, Καλαϊτζής-ίδης Γεώργιος, Καλαϊτζής Λουκάς, Καμαράς, Καμπούρογλου, Κιουρκτσόγλου, Κουβρούκογλου, Κουδούνας, Κριβέντσης, Λεπτοκαρύδης Παναγιώτης, Μαγκριώτης, Μαρκαριάν, Μήλιος Μιχαήλ, Μήλιου Αναστασία, Μπόσκος Γέωργιος, Μπόσκος Δημήτριος, Μωυσιάδης, Νεοφυτίδης, Ντιούδης, Πανίδης, Παπαβασιλειάδης, Παπαδόπουλος Δημήτρης, Παπαδόπουλος Μάξιμος, Παπαϊωάννου Γεώργιος, Παπαϊωάννου Ελένη, Παπαϊωάννου Σοφία, Παπαϊωάννου Δημήτρης, Παπαχριστούδης, Παυλίδης Κοσμάς, Πετρίδης, Ράπτης, Σαμολαδάς, Σαρμπάνη, Στάμκος Γρηγόριος, Στάμκος Ιωάννης, Στοϊδης, Τάτσος, Χατζόπουλος.

 [27] Δικογραφία Σούμπερτ, Ειδικό Στρατοδικείο Εγκλημάτων Πολέμου, Αθήνα, 28 Ιουλίου 1947.